Η ανάδυση υπερεθνικών δομών, η πύκνωση των διεθνικών δικτύων και η γενικευμένη υποχώρηση της εντοπιότητας που χαρακτηρίζει τις δυο τελευταίες δεκαετίες μεταβάλλουν το τοπίο των συλλογικών δράσεων. Στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης -και σε αντίθεση με ο,τι ίσχυε έως και πριν λίγα χρόνια- η ταχύτητα διάδοσης του διεκδικητικού μηνύματος είναι ιλιγγιώδης. Όμως η αποτίμηση των συνεπειών αυτής της εξέλιξης προκαλεί αμηχανία. Αν και οι απόλυτες -και μεταξύ τους αντιφατικές (: υπεραισιόδοξες ή ερεβώδεις)- αποτιμήσεις δεν λείπουν, οι περισσότεροι μελετητές προσεγγίζουν τις παραμέτρους του νέου περιβάλλοντος ως δίλημμα. Όπως έγραψε το 2004 ο Charles Tilly, ο 21ος αιώνας, θα φέρει άραγε τα κοινωνικά κινήματα στην κορύφωση της επιδιωκόμενης λαϊκής ενδυνάμωσης σε παγκόσμια κλίμακα; Οι νέες επικοινωνιακές τεχνολογίες (όπως η αποστολή μηνυμάτων SMS) …θα γίνουν πόροι για κινηματικούς ακτιβιστές και απλούς ανθρώπους ώστε να μεταστραφούν τα ισοζύγια εις βάρος των καπιταλιστών, των στρατοκρατών και των διεφθαρμένων πολιτικών; Ή, το αντίθετο, μήπως η [πρόσφατη έξαρση] συλλογικών δράσεων…συνιστά την τελευταία αναλαμπή λαϊκής διεκδικητικότητας στο καταθλιπτικά ομοιόμορφο φόντο της παγκοσμιοποίησης;
Αποσκοπώντας στη σφαιρική διερεύνηση αυτού του βασικού ερωτήματος, το διεθνές συνεδρίου που έγινε το Μάιο του 2006 ανατέμνει κατηγορίες του δυναμικά αναπτυσσόμενου πεδίου της συγκρουσιακής πολιτικής και των κοινωνικών κινημάτων για τη διερεύνηση θεματικών όπως:
Το νέο περιβάλλον ως δομή: παγκόσμια κοινωνία πολιτών ή δημοκρατική απίσχναση; H «σύνθετη διεθνικότητα» [complex internationalism] (Tarrow) των υπερεθνικών οργανισμών, των μη κυβερνητικών οργανώσεων και των διεκδικητικών δικτύων τι ακριβώς τοπίο δημιουργεί; Ποιες οι αναδυόμενες σταθερές (ως δομές πολιτικών ευκαιριών) και πώς διαμορφώνονται τα νέα περιβαλλοντικά ισοζύγια; Αποτελεί η συνισταμένη τους καταλύτη για την ανάδυση μιας νέας «παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών» ή παγιώνει την πολλαπλώς προβαλλόμενη κανονικότητα του «δημοκρατικού ελλείμματος»; Πώς συνδυάζονται τα παραπάνω με τη χαρακτηριστικά κατασταλτική τροπή που τείνει να πάρει η κρατική αντιμετώπιση σε μια σειρά χώρες;
Μορφές συλλογικής δράσης: διεθνική παρεμπόδιση, βία και σύμβαση στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης. Πώς διαμορφώνεται το διεκδικητικό ρεπερτόριο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης; Οι συλλογικές δράσεις μεταβάλλονται πραγματικά, ή μόνο φαινομενικά και κατ’ επίφαση; Ποια η έκταση, η φύση και η δυναμική των διεθνικών διεκδικητικών πρακτικών, και πώς η πραγματικότητά τους εξειδικεύεται στις διάφορες περιοχές του πλανήτη; Πρόκειται για μιμητική «διάχυση» [diffusion], ευρηματική εσωτερίκευση [domestication] ή παρεμβατική «εξαγωγή» [externalization] από τις χώρες του Βορρά; Πώς εννοιολογείται ο διεθνισμός, ποιες οι προϋποθέσεις του, και ποιο το πολιτικό περιεχόμενο των επαγγελιών του; Πώς ακριβώς προσδιορίζεται η σύγχρονη συγκρουσιακή παρεμπόδιση και πώς διαφοροποιείται από την τρομοκρατία/βία και τη σύμβαση;
Περιεχόμενα πολιτικής, πολιτισμικές πραγματικότητες, αξιακές πλαισιώσεις: Μια απ’ τις πιο επιφανείς κατακτήσεις της κινηματικής βιβλιογραφίας αποτελεί αναμφίβολα η διαπίστωση πως οι συλλογικές δράσεις ενέχουν, προϋποθέτουν και απηχούν «γνωστική κινητοποίηση» -την «απελευθέρωση» από συμβατικές-απολογητικές αναγνώσεις της πραγματικότητας και την ουσιολογία του αναπόδραστου παρόντος. Συναφώς, παρότι οι κινηματικές δράσεις κατά κανόνα συνέχονται από υλικούς στόχους (πολύπλευρους θεσμικούς μετασχηματισμούς και την επιδίωξη δημοκρατικής διεύρυνσης/ εμβάθυνσης) η πραγματικότητά τους δεν εξαντλείται στις επιτελεστικές-εργαλειακές διαστάσεις της. Εκτός από μέσα, τα κινήματα συνιστούν ταυτόχρονα και αποτελέσματα: πυκνά μορφώματα πολιτισμού. Στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης κατίσχυσης, τι νέα πολιτισμικά πρότυπα αναδύονται και με τι είδους πολιτικές επιδιώξεις συμφύονται; Το κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, π.χ., δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την επανεμφάνιση συνεκτικών διεκδικητικών αφηγήσεων, ή δεν πρόκειται παρά για μια ακόμη διάττουσα αναλαμπή σε έναν κόσμο χωρίς νοήματα;
Οργανωτικές δομές: παραδοσιακά διλήμματα και η πρόκληση των νέων διεθνικών δικτύων. Το ατελέσφορο των παραδοσιακών ιεραρχικών δομών (διαπίστωση που επέτεινε η δραματική κατάρρευση των γραφειοκρατικών καθεστώτων του«υπαρκτού σοσιαλισμού» και η ανάδυση αδιαφανών κρατικοδίαιτων μορφωμάτων όπως το «κόμμα καρτέλ») λειτουργεί εδώ και δεκαετίες ως κίνητρο στη δύσκολη αναζήτηση προσφορότερων εναλλακτικών: δομών που θα βασίζονται σε χαλαρά (έως και ημιαυτόνομα) δίκτυα σε επίπεδο βάσης χωρίς όμως αυτό να αποτρέπει το συντονισμό και την κοινή δράση σε επίπεδο κορυφής. Πώς αποτιμάται το οργανωτικό τοπίο σήμερα, στην εποχή της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, των SMS και των νέων διεθνικών δικτυώσεων χαμηλού κόστους; Αποτελούν οι μορφές αυτές τη λύση στο πρόβλημα ή απλώς το ανακυκλώνουν μετασχηματίζοντάς το; Τι γίνεται με τη δημοκρατία (κυρίως ως λογοδοσία); Μήπως η «συμμετοχική αποκέντρωση» τελικά υποκρύπτει αυθαιρεσία και προετοιμάζει αδιαφανείς συμβιβασμούς και ανεξέλεγκτη ενσωμάτωση; Ποιος είναι -τέλος- ο ρόλος των περιεχομένων πολιτικής; Συνιστά η ιδεολογική πολυμορφία των ημερών μας συμβολή στη διεκδικητική δυναμική, ή είναι απλώς ένδειξη πολιτικής ανωριμότητας;
«Έχουν μέλλον τα κοινωνικά κινήματα»; ΒΗΜΑ της Κυριακής, 4 Ιουνίου 2006
