19 Νοεμβρίου ‒Κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής (2008-2020) (Σταύρος Τομπάζος)

Κάθε καπιταλιστική κρίση, περιοδική ή δομική, προκύπτει από την αποσύνδεση ή ασυμβατότητα ανάμεσα στους τρεις θεμελιώδεις ρυθμούς της καπιταλιστικής οικονομικής δραστηριότητας: το ρυθμό αξιοποίησης της αξίας, το ρυθμό συσσώρευσης της αξίας και το ρυθμό πραγματοποίησης της αξίας. Οι κρίσεις της δεκαετίας του 1970 προήλθαν από την επιβράδυνση του ρυθμού αξιοποίησης της αξίας, δηλαδή από μια πτώση του ποσοστού κέρδους. Από τη δεκαετία του 1980, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, διαμέσου της όξυνσης του παγκόσμιου ανταγωνισμού, οδήγησαν στην αποκατάσταση του ποσοστού κέρδους εις βάρος του μισθού. Η «χρηματιστικοποίηση» της οικονομίας έπαιξε ένα διπλό ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία. Υπήρξε αφενός ένα ισχυρό όπλο στην ανάκαμψη του κέρδους διαμέσου ενός παγκόσμιου ανταγωνισμού προσέλκυσης κεφαλαίων, αγορών και συγχωνεύσεων επιχειρήσεων και, αφετέρου, ένα ισχυρό μέσο τόνωσης της ενεργούς ζήτησης διαμέσου των παράγωγων χρηματοπιστωτικών προϊόντων και του εύκολου δανεισμού των νοικοκυριών. Σε μια συγκυρία, όμως, διευρυνόμενων εισοδηματικών ανισοτήτων και χρεών ήταν θέμα χρόνου η κατάρρευση της χρηματοπιστωτικής φούσκας. Το νεοφιλελεύθερο σχήμα αναπαραγωγής του κεφαλαίου απάντησε στην επιβράδυνση του ρυθμού αξιοποίησης της αξίας με πολιτικές που επιβραδύνουν το βιώσιμο ρυθμό πραγματοποίησης της αξίας. Η κρίση του 2007-2008 είναι η κρίση της απάντησης στις κρίσεις της δεκαετίας του 1970. Από το 2010 το ποσοστό κέρδους ανακάμπτει και πάλι εις βάρος των μισθών, σε συνθήκες όμως που δεν επιτρέπουν πλέον την τόνωση της ζήτησης διαμέσου δανεισμού των ήδη υπερχρεωμένων νοικοκυριών. Το αποτέλεσμα είναι τα χαμηλά ποσοστά αύξησης του ΑΕΠ και η διαιώνιση των εισοδηματικών και κοινωνικών ανισοτήτων που οδήγησαν σε μια κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής που αναπόφευκτα προκαλεί κρίσεις πολιτικής ηγεμονίας. Σ’ αυτή τη συγκυρία, οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας καθιστούν την κρίση οικονομικής αναπαραγωγής ακόμη πιο οξεία και με απρόβλεπτη πολιτική κατάληξη.